Niegodność dziedziczenia*

Z poniższego tekstu dowiecie się Państwo w szczególności:
– kto, przez kogo i z jakich przyczyn może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia;
– jakie są skutki uznania za niegodnego dziedziczenia.

Zdarzają się takie sytuacje, że dziedziczenie przez daną osobę po konkretnym spadkodawcy kłóciłoby się z poczuciem moralności, przyzwoitości, sprawiedliwości.

Prawo uwzględnia takie sytuacje, wprowadzając możliwość podjęcia działań zmierzających do wyłączenia takiego niegodnego dziedziczenia człowieka z grona spadkobierców (ustawowych lub testamentowych).

Okoliczności, na które można się powołać są jednak dość ściśle określone przez przepisy.

Otóż spadkobierca może być uznany za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę
podrobionego lub przerobionego;
4) uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą
zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
5) uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania
funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Przesłanki te stanowią zamknięty katalog w tym sensie, że na inne kategorie spraw aniżeli powyżej wskazane, nie można się powoływać przy ustalaniu, czy dana osoba jest niegodna dziedziczenia po danym spadkodawcy.

Nadmienię jeszcze dla porządku, że przesłanki wskazane w punkcie 4) i 5) zostały dodane do Kodeksu cywilnego całkiem niedawno, bo w dniu 15 listopada 2023 roku. Można się zatem na te dwie przesłanki powoływać, jeżeli zaistniały po wyżej podanym dniu.

Uznania spadkobiercy za niegodnego dokonuje sąd. Z takim pozwem może wystąpić każdy, kto ma w tym interes. Z reguły jest to osoba, która dziedziczy razem z tym spadkobiercą, którego chce aby uznano za niegodnego dziedziczenia, ewentualnie jest to osoba, która mogłaby dojść do dziedziczenia w miejsce osoby niegodnej.

Z żądaniem uznania za niegodnego należy wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku (czyli od śmierci spadkodawcy). Oczywiście należy uiścić od pozwu właściwą opłatę sądową, ewentualnie starać się o zwolnienie z opłaty.

Jeżeli sąd prawomocnie uzna danego spadkobiercę za niegodnego, to spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia. Jest traktowany tak, jakby nie dożył śmierci spadkodawcy. Nie ma też prawa do zachowku.

Na koniec dodam, że spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Przebaczenie odnosić się musi do konkretnej przesłanki uznania za niegodnego. Co istotne- do przebaczenia może dojść nawet wówczas, gdy spadkodawca nie ma zdolności do czynności prawnych, np. jest ubezwłasnowolniony całkowicie. Przebaczenie jest w takiej sytuacji skuteczne, jeżeli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.